Thế giới chúng ta đang sống ngày nay khác rất nhiều so với Hy Lạp của Plato. Trong môi trường công sở: Liệu các chuyên gia có thể trở thành những nhà quản lý giỏi, hay những nhà quản lý có nên là những chuyên gia xuất sắc? Chúng ta có nên yêu cầu bằng MBA đối với tất cả các nhà quản lý hay có những con đường nào khác để quản lý tốt hơn không? Đối với các chuyên gia, làm thế nào để họ đạt được vị thế như vậy, và họ đóng vai trò gì ở nơi làm việc?
Chuyên gia (expert) là gì?
Sẽ thật là khó khăn khi đề xuất một định nghĩa dứt khoát về chuyên gia là gì. Từ điển Oxford, đưa ra một định nghĩa ngắn gọn: “Một người rất hiểu biết hoặc thông thạo về một lĩnh vực cụ thể”. Thật thú vị, định nghĩa tiếp tục đề xuất một số từ đồng nghĩa:
“Chuyên nghiệp, bác học, nhà tiên tri; lão luyện, nhạc trưởng, bậc thầy, thiên tài, chuyên nghiệp, thuật sĩ; người sành sỏi, người đam mê…
Từ đồng nghĩa đầu tiên là chuyên nghiệp (specialist). Tất nhiên, có những trường hợp hai từ có thể hoán đổi cho nhau. Một người chuyên nghiệp sẽ là người tập trung công việc của mình vào một khía cạnh cụ thể trong lĩnh vực kinh doanh hoặc nghề nghiệp của mình, nhưng có thể là một chuyên gia hoặc có thể không. Thật vậy, một người chuyên nghiệp có thể là một người không có quá nhiều kinh nghiệm, hoàn toàn ngược lại với một chuyên gia.
Vì vậy, chuyên gia là một người rất hiểu biết và / hoặc khéo léo, trong một lĩnh vực cụ thể. Nếu 1 người chuyên nghiệp đang mong đợi để tìm ra giải pháp cho một vấn đề hàng ngày của mình, thì chuyên gia được hiểu là người biết câu trả lời – phần nào giống với việc Plato phân biệt triết gia (người tìm kiếm kiến thức) và nhà hiền triết (người có nó).
Do đó, câu hỏi đặt ra là làm thế nào để chuyển từ 1 người chuyên nghiệp sang thành 1 chuyên gia? Trong một số trường hợp, một học giả có thể được công nhận về chuyên môn của mình thông qua việc lấy bằng tiến sĩ. Phổ biến hơn sẽ là việc dần dần xây dựng danh tiếng, giữa các đồng nghiệp hoặc công chúng rộng rãi hơn. Ví dụ, các chương trình radio buổi sáng thường xuyên kêu gọi các chuyên gia phỏng vấn. Đối với công chúng lắng nghe, việc các chuyên gia này có thể dễ dàng trả lời các câu hỏi, nhớ lại các dữ kiện và số liệu có liên quan, đồng thời bày tỏ ý kiến chắc chắn là một sự xác nhận rằng họ thực sự là các chuyên gia.
Chúng ta có thể kết luận rằng phẩm chất của chuyên gia có hai thành phần: a) kỹ năng, năng lực hoặc kiến thức trong một lĩnh vực nhất định, và b) sự công nhận về chuyên môn này từ những người khác.
Thẩm quyền
Giữa 1 người quản lý và 1 chuyên gia, thì người quản lý sẽ là người ra quyết định cuối cùng, quyết định dựa trên các lĩnh vực chuyên môn khác nhau và dựa trên một tập hợp các tiêu chí rộng hơn mà một chuyên gia hoặc người chuyên nghiệp có thể có.
Lấy ví dụ từ việc tuyển dụng: khi cần tuyển 1 chuyên gia thì nên tìm người có năng lực nhất trong lĩnh vực liên quan, trong khi tuyển người quản lý thì nên quyết định chọn người có nhiều kỹ năng hơn.
Tuy nhiên, nếu kết luận rằng người quản lý có nhiều quyền lực hơn chuyên gia sẽ là một sai lầm. Cả hai chức năng đều có các yếu tố của việc ra quyết định. Ví dụ, gần đây có người giải thích mối quan hệ của chuyên gia và nhà quản lý bằng câu chuyện sau:
“Là một nhà quản lý, tôi phải thuyết phục HĐQT rằng các quyết định của tôi là đúng đắn. Nếu tôi chỉ đơn giản trình bày ý tưởng của mình, mọi người sẽ thảo luận không ngừng và cuối cùng ý tưởng của tôi bị bác bỏ. Vì vậy, khi tôi có một quyết định quan trọng cần đưa ra, tôi thuê một nhà tư vấn, người sẽ viết một bài phân tích vạch ra lộ trình hành động của chúng tôi và giải thích cho điều đó. Tôi chia sẻ bài phân tích này với Hội đồng quản trị, và họ sẽ luôn chấp nhận lời của chuyên gia và đồng tình với quyết định của tôi. “
Câu chuyện đơn giản và có phần thú vị này được sử dụng ở đây để minh họa vai trò củng cố lẫn nhau của mỗi người. Trở thành nhà quản lý không phải là vấn đề về quyền lực, mà là về khả năng lãnh đạo. Vấn đề là có thể đưa ra quyết định tốt nhất có thể dựa trên những lời khuyên tốt nhất có thể từ các chuyên gia. Người quản lý sẽ chỉ nhận được lời khuyên tốt nhất có thể từ các chuyên gia nếu người đó có khả năng nhận ra chuyên môn tốt nhất của người khác và tận dụng được nó. Điều này có thể phát triển thành một mối quan hệ đôi bên cùng có lợi. Còn với 1 chuyên gia, như chúng ta đã thấy, cũng cần được công nhận. Chuyên gia sẽ chỉ có thể hoạt động tốt nếu người quản lý cung cấp không gian phù hợp và các biện pháp khuyến khích phù hợp cho họ.
Cả nhà quản lý và chuyên gia đều có thẩm quyền . Các nhà quản lý có quyền ra quyết định rộng hơn một lĩnh vực hoạt động cụ thể. Các chuyên gia là những người có thẩm quyền về kiến thức và kỹ năng mà họ được coi là đang nắm giữ. Do đó, cả chuyên gia và nhà quản lý đều có thể được coi là những vị trí mà kinh nghiệm và năng lực của họ đều được đánh giá cao. Cả hai loại vị trí thực sự có giá trị như nhau.
Thánh Symeon Stylite, sống vào khoảng thế kỷ thứ 5 sau Công nguyên, đã dành bốn mươi năm sống trên định một cây cột cao đến 15m. Ông hầu như không phải là một người quản lý, nhưng những lời nói của ông đã được chấp nhận và săn đón bởi hàng ngàn người hành hương. Họ đổ xô đến ông, thậm chí nhiều thập kỷ sau khi ông qua đời.
Giao tiếp và kết nối: nhu cầu chung
Chúng ta đã thấy rằng kiến thức và sự công nhận là thành phần quan trọng của một chuyên gia. Vậy thì chuyên gia có nên là một người giao tiếp tốt không? Tất nhiên chúng ta có thể tưởng tượng ra những nhà khoa học điên khùng hay những vị đạo sư thần thoại âm thầm đang ngồi trên đỉnh núi, miễn nhiễm với thế giới xung quanh. Tuy nhiên, để được công nhận là một chuyên gia có nghĩa là phải biết giao tiếp, như chúng ta đã thấy với ví dụ của Symeon. Một ví dụ gần đây minh họa điều này liên quan đến Giáo sư Peter Higgs, người đã được trao giải Nobel vật lý năm 2013 cho vai trò quan trọng của ông trong việc tìm ra “hạt của chúa”. Tuy nhiên, sự công nhận này đã bị trì hoãn vài thập kỷ vì theo những gì ông ta tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn của BBC, ông đã thiếu giao tiếp với các đồng nghiệp của mình.
Tương tự, người quản lý cần có khả năng lắng nghe những người xung quanh và giao tiếp các vấn đề liên quan đến việc ra quyết định của mình. Nói cách khác, các kỹ năng giao tiếp và kết nối là nhu cầu chung của các chuyên gia và các nhà quản lý.
Chọn con đường nào?
Làm thế nào và khi nào người ta chọn con đường này hay con đường khác? Nhiều người, khi mới vào nghề, sẽ không cố ý đưa ra lựa chọn. Trong thế giới ngày nay, nhiều người trong chúng ta chỉ đơn giản là hạnh phúc khi có một công việc. Tuy nhiên, khi nhiều năm trôi qua và khi chúng ta tích lũy được kinh nghiệm, chúng ta sẽ muốn tối ưu hóa sự hài lòng trong công việc đó. Đồng thời, chúng ta có thể bị thúc đẩy phải đưa ra quyết định xem chúng ta có xu hướng thiên về chuyên môn hay hướng tới quản lý.
Không có con đường nào dễ dàng cả, vì cả hai nghề này đều đòi hỏi sự rèn luyện và những tố chất khắt khe. Do đó, sự lựa chọn sẽ dựa trên mối quan hệ và năng lực. Liệu một người có đủ năng lực để trở thành một nhà quản lý giỏi? Liệu một người có đủ khả năng để trở thành một chuyên gia? Làm thế nào để một người có khả năng nắm giữ quyền lực? Đôi khi hai chức năng này có thể được kết hợp với nhau, chúng không loại trừ lẫn nhau. Ví dụ, một chuyên gia trong một lĩnh vực nhất định cũng có thể đảm nhận các chức năng quản lý.
Sự nghiệp có vẻ rất dài, nhưng các quyết định ngày càng trở nên hạn chế hơn khi thời gian trôi qua. Một người nào đó bắt đầu sự nghiệp của mình sẽ rất nhanh chóng nhận ra nơi mà họ có thể tạo ra ảnh hưởng. Muốn trở thành người giao tiếp tốt, những cá nhân này phải có năng lực điều chỉnh bản thân cho phù hợp với phản ứng của các đồng nghiệp và của ban quản lý của họ. Họ cũng có thể rút ra bài học từ những sai lầm.
“Một chuyên gia là một người đã tìm ra bằng chính kinh nghiệm đau đớn của mình tất cả những sai lầm mà một người có thể mắc phải trong một lĩnh vực rất hẹp.”
(Niels Bohr)
Chúng ta có thể nói thêm rằng một nhà quản lý là người đã mắc tất cả những sai lầm có thể mắc phải trong lĩnh vực lớn nhất có thể.
Những gì chúng ta thực sự cần biết
Phần trước đề cập đến “nên chọn con đường nào”, tuy nhiên kết luận của chúng ta không liên quan nhiều đến “cái nào”, và quan trọng hơn nữa là “làm thế nào”. Để đưa ra quyết định tốt nhất có thể, chúng ta cần hiểu rõ bản thân mình.
Chúng ta cần hiểu rõ mình có thể cống hiến hết sức mình ở năng lực nào, năng lực nào thì chúng ta có thể tối đa hóa sự hài lòng trong công việc. Hầu hết chúng ta có thể xuất sắc trong cả hai con đường sự nghiệp và nhiều người trong chúng ta thậm chí có thể chấp nhận cả hai vào những thời điểm khác nhau. Nhưng trong môi trường cạnh tranh cao như hiện nay, những sai lầm nếu không được xử lý đúng cách có thể phải trả giá đắt. Do đó, kết luận của chúng ta là tất cả chúng ta nên phấn đấu cho sự xuất sắc. Chúng ta nên có sự lựa chọn nghề nghiệp rõ ràng và chúng ta nên tôn trọng các nhà quản lý và chuyên gia vì họ có giá trị ngang nhau. Chúng ta cũng nên nói thêm rằng việc giẫm lên ngón chân của người khác, một cách nghịch lý, sẽ không giúp ích gì cho chúng ta: Hãy tôn trọng lẫn nhau, đoàn kết và cộng tác,
Cuối cùng, chúng ta hãy xóa bỏ phạm trù người vô tri của Plato. Tất cả chúng ta đều có một số điều vô nghĩa về mình, và tất cả chúng ta cũng có khả năng suy nghĩ, tìm kiếm và thể hiện kiến thức chuyên môn. Phát triển những năng lực này là cách chúng ta trở thành những nhà quản lý và chuyên gia giỏi.
Nguyễn Thế Đông – nguồn https://www.gbnews.ch
